Radicale onzekerheid vergt radicale acceptatie

In algemene zin geldt dat wij, mensen, een hekel hebben aan onzekerheid. We concentreren ons op wat we weten en staan niet graag stil bij wat we allemaal niet weten. Dit is een heel menselijke reflex. De komst van Corona dwingt ons van die reflex bewust te worden.

Corona leert ons dat hoe meer we weten, hoe minder we lijken te weten.  Wetenschappers en deskundigen beschikken weliswaar over steeds meer data en informatie, maar kunnen hier (nog lang) niet eenduidig betekenis aan geven. Ook deze week blijkt dat het virus sneller opschaalt dan ons snelste opschalingsplan.

Corona speelt zich af in Extremistan. In dit domein blijken crises achteraf niet zozeer een kwestie van ‘lack of information’ maar van ‘failure of imagination’. We weten niet goed waar we naar kijken als we er middenin staan want we hebben zoiets nog nooit gezien. Ondanks dat er het nodige bekend is, kunnen we ons niet echt een voorstelling van de toekomst maken. Als iemand ons 1 januari van dit jaar Nieuwsuur van gisteren had getoond, hadden we niet geloofd dat dit de wereld was waarin we nu leven. Niemand durft het nieuws van 1 januari 2021 meer te voorspellen. Corona dwingt ons te accepteren dat we in radicale onzekerheid leven. Dat woord radicaal vind ik mooi: het heeft iets dieps en extreems en laat je voelen hoe onontkoombaar de onzekerheid is.  

Radicale onzekerheid vergt radicale acceptatie, vooral van crisisteams. We hebben de neiging om te sturen op dat wat we wél weten. Dat wat zichtbaar is, voorhanden en bekend. Wellicht houden we een beetje rekening met de kennis die we (denken te) hebben over dat wat we niet weten. Maar Corona vraagt crisisteams bewust te worden dat er een (veel groter) veld bestaat waar we niet snel bij stil staan: het ‘onbekende onbekende’. Het veld waarin alles besloten ligt waarvan we niet weten dat we het niet weten.

Radicale acceptatie hoort bij de grondhouding van onzekerheidskunde en betekent ten diepste accepteren dat we geen flauw benul hebben hoe de wereld er volgend jaar uit zal zien. Net zoals niemand weet wat een 1,5 meter samenleving eigenlijk is. Om in deze mist te varen, dienen bestuurders de moed te hebben hun houvast aan patronen en zekerheden los te laten en te accepteren dat we moeten koersen op dat wat we niet weten.

Tien jaar geleden ontdekte ik dat het werk van Nassim Nicholas Taleb voor mij mooie metaforen bevat om in gesprek te gaan met crisisteams. Taleb liet zich inspireren door de beursvloer en schrijft veel over toeval, waarschijnlijkheid en denkfouten. Als strategisch adviseur crisisbeheersing gebruik ik elementen uit zijn werk met crisisteams en bestuurders. Ik noem dat onzekerheidskunde – Irene Nijhof.