Leven met onzekerheid: een schitterende chaos

Ik las een prachtig boek over twee pubers die zich niet willen laten vloeren door onzekerheid. Ze ontdekken het leven met vallen en opstaan, volledig niet-wetend wat de toekomst brengt. Een rauw boek dat je leest met een grijns op je gezicht terwijl je hart soms breekt. Ava, de hoofdpersoon vertelt over haar grote verwarring: “Ergens lijkt het of mijn leven zoals ik het kende is stilgevallen. Doodstil. Letterlijk. De wirwar van gevoelens is er nog steeds; het verdriet, de pijn, de woede, het gemis en de liefde. Het is er allemaal nog. Dat kun je niet maar zo loslaten…”

De Coronacrisis is een Zwarte Zwaan en doet ons beseffen dat we leven in Extremistan. Corona betekent radicale onzekerheid en navigeren in een snel veranderende en onvoorspelbare wereld. Dit vraagt van onze bestuurders en hun crisisteams het vermogen om te koersen op dat wat we niet weten en waarvan we niet eens weten dat we het niet weten. Dit vergt bijzondere vaardigheden. Want radicale onzekerheid in de buitenwereld, doet van binnen ook iets. Het geeft bij de meesten van ons een gevoel van innerlijke onzekerheid: van onbehagen, angst en misschien wel beklemming. 

Het is belangrijk om eerst deze innerlijke reflexen te onderzoeken: hoe verhoud ik me eigenlijk tot onzekerheid? Hoe ga ik om met het onverwachte, extreme en onvoorspelbare? Hoe voelt het voor mij als ik geen kant-en-klare antwoorden heb, niet in-control ben? Vaak zie ik dat er een verschil bestaat tussen de persoonlijke reflex en de professionele reflex. Dat we in de privésfeer wel durven twijfelen, mijmeren, huiveren en bezinnen. Maar zodra we de deur van onze instituties indraaien denken we als moderne mens dat we alles moeten kunnen weten, ordenen, verklaren en fixen.

Onzekerheidskunde leert dat radicale onzekerheid allereerst radicale innerlijke acceptatie vraagt. Acceptatie dat we met al onze kennis, technologie en wetenschap de wereld niet in kaart kunnen brengen. Dat onze modellen en voorspellingen het steeds vaker mis hebben. Dat onze referentiekaders en onze aannames niet altijd toereikend blijken. Dat er geen eenvoudige, laat staan eenduidige oplossingen bestaan. Crisis dwingt ons tot de essentie.

Dit raakt bewustwording en omkering van onze diepe overtuiging: onzekerheid betekent geen onveiligheid. Sterker nog, onzekerheid brengt ons naar een nieuwe werkelijkheid. Wanneer je tot radicale acceptatie komt, het niet-weten durft te omarmen en de leegte daarvan durft te verkennen, ontdek je dat er een enorme ruimte ontstaat in jezelf. Chaos is leegte, leegte is ruimte. En ruimte schept mogelijkheden. Ruimte om met elkaar een flinke schop te geven tegen alles wat niet meer werkt, overbodig is en we kunnen laten gaan. En ruimte om te dromen van een nieuwe wereld en deze samen te creëren. Want zoals puber Ava besluit: “…Maar dat wil niet zeggen dat ik helemaal niet verder kan, ik moet door, het leven omarmen. Een grote chaos, maar allemachtig, wat kan het schitterend zijn.”

Tien jaar geleden ontdekte ik dat het werk van Nassim Nicholas Taleb voor mij mooie metaforen bevat om in gesprek te gaan met crisisteams. Taleb liet zich inspireren door de beursvloer en schrijft veel over toeval, waarschijnlijkheid en denkfouten. Als strategisch adviseur crisisbeheersing gebruik ik elementen uit zijn werk met crisisteams en bestuurders. Ik noem dat onzekerheidskunde – Irene Nijhof.