Blog: 10 juli 2020
Button Alle berichten

Evalueren is het onderzoeken van het Ondertussen

Nu de stof van de eerste Coronagolf is neergedaald, is er veel vraag om samen te evalueren. Evalueren betekent doorgaans dat we terugblikken, achteraf beoordelen en toetsen. En, ik val even met de deur in huis: daarbij vervallen we niet zelden in zwarte pieten, simpele narratieven en achterwaartse retoriek. Zeker wanneer het evalueren in het politieke debat of in de media plaatsvindt. De vraag is hoeveel we met deze vorm van evalueren te weten komen? Sterker nog: léren we er wel wat van?

Het meetregime van onze institutionele wereld maakt dat we achteraf vooral focussen op informatie, feiten, cijfers en statistieken. Maar informatie en feiten op zichzelf zijn eigenlijk niets. Níets is pas íets wanneer het begrepen wordt, wanneer informatie en feiten zijn geïnterpreteerd tot een betekenisvol verhaal. En het verhaal dat er vooral toe doet is het verhaal van de professionals die aan zet waren.

De werkelijkheid van een crisisteam ontvouwt zich voorwaarts altijd stukje bij beetje, langzaamaan kruipend of ineens verhaast met sprongen. De wereld van de crisisprofessional kenmerkt zich door ambiguïteit, onzekerheid en complexiteit. Voorwaarts weten we niet waar we uit gaan komen. Er bestaat dus een belangrijke tussentijd – de tijd tussen ‘een beetje weten’ en ‘alles zeker weten’. Wanneer we alles zeker weten, is beslissen uiteraard niet moeilijk. Crisisprofessionals varen tot die tijd – in het Ondertussen – per definitie een beetje in de mist.

Om echt iets te weten te komen over wat en hoe crisisprofessionals het in het onzekere Ondertussen hebben gedaan, is het mijns inziens van belang niet te snel te beoordelen of te toetsen, maar vooral om te onderzoeken en te luisteren. Vragen die daarbij helpen zijn: wat wist je wel en wat wist je niet? Wat was je beeld en je uitzicht – op welke scenario’s heb je geanticipeerd? Voor welke dilemma’s kwam je te staan en hoe heb je die gewogen? Wat was TOEN je besluit en hoe voel je je daar NU bij? Nu in de betekenis van ‘met de zekerheden en wijsheid van nu’.

Evalueren wordt zo in de leefwereld van de professional durven stappen, nieuwsgierig voorwaarts meereizen vanuit hun perspectief en een kijkje nemen in de wondere wereld van het niet alles weten. En zo komen we ineens heel veel te weten: want in het Ondertussen ontvouwt zich het daadwerkelijke verhaal.


Tien jaar geleden ontdekte ik dat het werk van Nassim Nicholas Taleb voor mij mooie metaforen bevat om in gesprek te gaan met crisisteams. Taleb liet zich inspireren door de beursvloer en schrijft veel over toeval, waarschijnlijkheid en denkfouten. Als strategisch adviseur crisisbeheersing gebruik ik elementen uit zijn werk met crisisteams en bestuurders. Ik noem dat onzekerheidskunde – Irene Nijhof.